۲۷ ژانویه ۱۹۴۵، نیروهای شوروی وارد اردوگاه آشوویتس در لهستان شدند. از یک میلیون و ۳۰۰ هزار زندانی، چند هزار بیشتر باقی نمانده بودند. اجسادی متحرک که فقط پوستی بر استخوان بودند و باور نمی‌کردند نازی‌ها رفته‌اند.
۲۷ ژانویه روز جهانی یادبود هولوکاست، کشتار یهودیان است. میلیون‌ها انسان، کودک، زن و مرد فقط به خاطر آنکه نازی‌ها نژاد آنها را نمی‌پسندیدند، جان خود را از دست دادند.
نازی‌ها گروه‌های دیگری از جمله روماها و افراد معلول را نیز کشتند.
اما نفرت از یهودیان، چطور تبدیل به بزرگ‌ترین نسل‌کشی تاریخ شد؟
یهودیان آلمان چه کسانی بودند؟
یهودستیزی به معنی نفرت از یهودیان در اروپا از قرون وسطی جریان داشت و به‌ویژه در قرن نوزدهم میلادی شدت گرفت. اما جریان ضد یهود در دهه ۱۸۹۰ میلادی در آلمان با شکست مواجه شد.
بعد از سال ۱۹۱۹ میلادی و جنگ جهانی اول، یهودیان در آلمان آزاد بودند و حقوقی برابر داشتند. آنها در دفاع از آلمان در جنگ جهانی اول جنگیده بودند و حالا یک درصد جامعه آلمان را تشکیل می‌دادند و بسیاری از آنان افرادی موفق بودند. آنها در سیاست و هنر شامل فیلم و تئاتر هم از چهره‌های مطرح آلمان بودند.
آمدن هیتلر چه چیز را تغییر داد؟
آدولف هیتلر، رهبر حزب نازی، یهودیان را مقصر شکست آلمان در جنگ جهانی اول می‌دانست و مدعی بود که آنها در جنگ از پشت به آلمان خنجر زده‌اند.
دانشمندان نژادپرست نازی هم به غلط ادعا می‌کردند که قوم یهود مادون انسان هستند. آنها می‌گفتند برخی نژادها مانند نژاد آریایی آلمانی، نژاد برتر هستند و بر نژادهای دیگر مانند یهودی، اسلاو، روما (کولی یا جیپسی‌ها) و سیاهپوستان برتری دارند.
به محض آنکه هیتلر در سال ۱۹۳۳ در آلمان به قدرت رسید، برنامه آزار و اذیت یهودیان آغاز شد. قانون نورنبرگ که سال ۱۹۳۵ میلادی تصویب شد، یهودیان را از بسیاری از حقوق شهروندی‌شان، محروم کرد.
یک اتفاق دیگر هم به موج یهودستیزی دامن زد و زمینه آزار بیشتر یهودیان را فراهم کرد. در پاریس، هرشل گرینشپان، یک یهودی لهستانی تبار، ارنست فم رات، دیپلمات آلمانی را کشت.
چند روز قبل، مقامات آلمانی هزاران یهودی لهستانی ساکن آلمان را اخراج کرده بودند. هرشل گرینشپان دریافته بود که والدینش که از سال ۱۹۱۱ در آلمان ساکن بودند، در میان این گروه بودند.
در واکنش، در آلمان، به مغازهها و خانه‌های یهودیان و کنیسه‌های آنها حمله شد. شب ۹ نوامبر ۱۹۳۸ میلادی، کریستال‌ناخت یا ‘شب شیشه‌های شکسته’ نام گرفت که شیشه خانه‌ها و مغازهها، کف خیابان‌ها را پوشانده بود.
۹۱ یهودی کشته و ۳۰ هزار نفر به اردوگاه کار اجباری فرستاده شدند. اول سپتامبر ۱۹۳۹، آلمان به لهستان حمله کرد. با شروع جنگ دوم جهانی در سال ۱۹۳۹، زمینه قتل عام یهودیان هم چیده شد.
تقویم هولوکاست در یک نگاه:
۱۹۳۳: ‘پیراهن خاکی‌ها’ یا شبه‌نظامیان اس‌آ، حزب ملی کارگران سوسیالیست آلمان، بیرون مغازه یهودیان جمع می‌شدند و به آلمانی‌ها فشار می‌آوردند که از یهودیان خرید نکنند.
تابستان ۱۹۳۵: به تدریج پوسترهای ‘جای یهودیان اینجا نیست’ در سراسر آلمان مشاهده می‌شد.
سپتامبر ۱۹۳۵: قانون نورنبرگ ازدواج با آلمانی‌ها و شرکت در انتخابات را برای یهودیان ممنوع کرد. همچنین یهودیان اجازه نداشتند شب‌ها بیرون بروند یا دوچرخه داشته باشند.
۹ نوامبر ۱۹۳۸: در ‘کریستال ناخت’ به خانه و مغازه یهودیان حمله شد. بسیاری از مردان یهودی کشته یا به اردوگاه کار اجباری فرستاده شدند.
ژانویه ۱۹۳۹: هیتلر یهودیان را به تحریک سایر کشورها علیه آلمان متهم کرد و گفت اگر جنگی در بگیرد آنها را نابود خواهد کرد
یک سپتامبر ۱۹۳۹: آلمان به لهستان حمله کرد و جنگ جهانی دوم آغاز شد.
۱۹۴۰: آلمان‌ها بسیاری از یهودیان در شهرهای مختلف لهستان را به گتوها منتقل کردند. آنها در گتو هیچ حقوقی نداشتند و بسیاری از گرسنگی جان باختند.
۱۹۴۱: تمام یهودیان مجبور شدند ستاره زرد داوود به لباس خود نصب کنند. در همان سال در شرق اروپا جوخه‌های مرگ اس‌اس آلمان نازی به نام آینزاتس گروپن، بیش از یک میلیون یهودی را قتل عام کردند.
۱۹۴۲: در جلسه وانزه که در ویلایی در حومه برلین برگزار شد، سران حزب نازی درباره “راه حل نهایی برای مساله یهود” تصمیم گرفتند که منظورشان کشتار جمعی و سیستماتیک یهودیان بود.
هولوکاست چطور شکل گرفت؟
بعد از کنفرانس وانزه که در عمارتی در حومه برلین با شرکت سران حزب نازی تشکیل شد، تصمیم گرفته شد که “راه حل نهایی برای مساله یهود” اجرا شود که منظور از آن کشتار سیستماتیک و جمعی یا در واقع نسل‌کشی یهودیان است.
ماجرای هولوکاست به کل فرآیند کشتار یهودیان گفته می‌شود که در فاصله سال‌های ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ اتفاق افتاده و فقط اتاق‌های گاز و کوره‌های آدم‌سوزی نیست بلکه تیرباران جمعی، مرگ بر اثر قحطی و مرگ در مسیر سخت رسیدن به اردوگاه‌های کار اجباری را هم شامل می‌شود.
در جریان هولوکاست حدود ۶ میلیون یهودی در سراسر اروپا با هدف محو جمعیت یهودیان از روی زمین، قتل عام شدند. گفته می‌شود از هر ۱۰ یهودی در اروپا ۷ نفر کشته شدند.
نازی‌ها در آن دوره همچنین میلیون‌ها انسان دیگر غیر یهودی را که از نظر آنها نژاد غیربرتر بودند، قتل عام یا شکنجه کردند؛ از جمله قتل عام نیم میلیون جیپسی، و کشتار ۲۵۰ هزار فرد معلول ذهنی و جسمی، کشتار اسلاوها در روسیه و لهستان و یوگسلاوی، اخته کردن افراد ناشنوا، و زندانی کردن همجنسگرایان.
در اردوگاه‌های مرگ چه اتفاقی افتاد؟
در فاصله سال‌های ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۵ نازی‌ها بیش از ۴۰ هزار اردوگاه کار اجباری در سرزمین‌های تحت کنترل خود ساختند که بعضی برای نگهداری موقت مخالفان سیاسی و یهودیان و برخی اردوگاه‌های کار اجباری بود.
اما در جریان جنگ دوم جهانی اصلی‌ترین ارودگاه‌های آدم‌سوزی در لهستان بنا شد.
بعد از کشتار متراکم یهودیان، اوایل جنگ جهانی دوم، نازی‌ها به دنبال راهی بودند تا در کوتاه‌ترین زمان، تعداد بیشتری از یهودیان را قتل عام کنند تا به تعبیر خودشان اروپا از شر یهودیان خلاص شود. تیرباران، روشی چندان آسان نبود و دفن قربانیان زمان می‌برد.
در اواخر سال ۱۹۴۱ اولین اردوگاه مرگ به نام خلمنو در لهستان ساخته شد که جمعیت زیادی از یهودیان از سراسر اروپا و کشورهای تحت اشغال به آنجا منتقل شده بودند. در این اردوگاه اغلب یهودیان و کولی‌ها در کامیون‌های سیار گاز به قتل رسیدند.
در لهستان در کل شش اردوگاه مرگ در مناطق تحت اشغال آلمان ساخته شد که بزرگ‌ترین و بدنام‌ترین آنها آشوویتس بود.
مردم از سراسر اروپا از طریق واگن‌های مخصوص حمل دام به آشوویتس منتقل می‌شدند. این واگن‌ها نه پنجره داشت، نه توالت و نه صندلی. غذایی هم به آنها داده نمی‌شد.
زندانیانی که به آشوویتس می‌رسیدند به دو دسته تقسیم می‌شدند: عده‌ای برای کار انتخاب می‌شدند و عده‌ای فورا کشته می‌شدند.
به گروه دوم دستور داده شد که برهنه شوند و برای دوش گرفتن آماده شوند؛ فریبی که برای فرستادن قربانیان به اتاق گاز استفاده می‌شد.
در اتاق‌های گاز به جای آب دریچه‌های گاز مرگ‌آور ‘سیلکون ب’ به روی آنها باز می‌شد. بعد از مرگ که حدود ۲۰ دقیقه طول می‌کشید، قربانیان را در کوره‌های آدم‌سوزی می‌سوزاندند.
در سال‌های بین ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ کشتار و قتل عام گسترده انسان‌ها در اندازه‌ای انجام شد که قبل آن سابقه نداشت.
هولوکاست چطور پایان یافت؟
سربازان متفقین شامل بریتانیا، آمریکا، جماهیر شوروی، هنگام پیشروی به سمت اروپا برای عقب راندن آلمان، اردوگاه‌های مرگ را پیدا کردند.
نازی‌ها که می‌دانستند شکست خواهند خورد، تلاش کردند شواهد جنایات خود را در ارودگاه‌ها از بین ببرند.
آنها بازماندگان در لهستان را مجبور کردند که پای پیاده به ارودگاه‌های کار در آلمان بازگردند. بسیاری در این مسیر مرگبار جان خود را از دست دادند.
نازی‌ها نتوانستند آثار تمام جنایات خود را پاک کنند. زمان زیادی طول نکشید تا ابعاد فاجعه هولوکاست مشخص شود.
اردوگاه مایدانک در لهستان اولین اردوگاهی بود که در تابستان ۱۹۴۴ آزاد شد. بسیاری از زندانیان به دلیل بیماری و آسیب‌هایی که دیده بودند، مدتی بعد از آزادی جان باختند.
آیا نازی‌ها برای هولوکاست محاکمه شدند؟
۱۱ دسامبر ۱۹۴۶ سازمان ملل متحد تصویب کرد که نسل‌کشی یک جنایت تحت قوانین بین‌المللی است.
آدولف هیتلر و برخی دیگر از سران حزب نازی، در پایان جنگ خود را کشتند و بنابراین امکان محاکمه آنها وجود نداشت. بسیاری دیگر هم ناپدید شدند و احتمالا به قاره آمریکا یا سایر نقاط جهان گریختند. یکی از اصلی‌ترین آنها به نام آدولف آیشمن را که مسئول اداره امور یهودیان در دولت نازی بود، در آرژانتین یافتند و به اسرائیل بازگرداندند. او سال ۱۹۶۲ در اسرائیل اعدام شد.
در نوامبر ۱۹۴۵، بزرگ‌ترین دادگاه جنایتکاران جنگی در نورنبرگ برای محاکمه ۲۲ متهم اصلی آغاز شد و بعد از حدود یک سال ۱۲ متهم به اعدام محکوم شدند. دادگاه‌های مشابه در طول دهه‌های گذشته ادامه داشته است.
اخیرا در ژوئیه ۲۰۱۵ یک دادگاه آلمان نگهبان سابق آشوویتس را در ۹۴ سالگی محاکمه کرد. اکتبر ۲۰۲۱ هم یک سرباز اردوگاه زاخسنهاوزن به عنوان مسن‌ترین زندانی نازی به دادگاه برده شد.
انکار هولوکاست در کدام کشورها جرم است؟
در مقابل شواهد تاریخی زیادی که در تایید هولوکاست وجود دارد و در دادگاه نورنبرگ و سایر مجامع بین‌المللی ارائه شده، شماری هستند که درباره این واقعه تردید دارند یا تعداد قربانیان را غلو‌شده تصور می‌کنند. انکاری که برای بازماندگان هولوکاست بسیار دردناک بوده است.
در ۱۶ کشور اروپایی از جمله آلمان، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، جمهوری چک، سوئیس، اتریش، لهستان، مجارستان و همین‌طور اسرائیل انکار هولوکاست جرم است و مجازات و جریمه دارد.
روژه گارودی، فیلسوف فرانسوی در سال ۱۹۹۸ در فرانسه به شش ماه زندان و ۳۷ هزار یورو جریمه محکوم شد. ژان‌ماری لوپن، سیاستمدار راستگرای فرانسوی، بنیانگذار جبهه ملی و پدر مارین لوپن هم به همین اتهام جریمه شده بود. در آلمان، اتریش، سوئیس و مجارستان هم در همین زمینه تعدادی محاکمه شده‌اند.
انکار هولوکاست در آمریکا ممنوع نیست چون متمم قانون اساسی این کشور هرگونه ممنوعیت باورهای دینی و محدودیت آزادی بیان را منع کرده است. در بریتانیا هم طبق قانون انکار هولوکاست ممنوع نیست و در هر دو کشور مدافعان آزادی بیان مخالف جرم‌انگاری آن هستند. اما سه سال پیش دادگاهی در لندن علیه یک خواننده راست افراطی حکم داد که می‌تواند مورد استناد دادگاه‌های دیگر قرار گیرد.
سازمان ملل متحد چند روز پیش در ۲۱ ژانویه ۲۰۲۲ به پیشنهاد آلمان و اسرائیل، قطعنامه‌ای را با هدف مقابله با انکار هولوکاست مطرح و در مجمع عمومی تایید کرد. در این قطعنامه با هشدار درباره افزایش انکار هولوکاست، موارد انکار را تعریف کرد از جمله ‘کوچک جلوه دادن فاحش شمار قربانیان’.
موضع ایران چیست؟
مقام‌های جمهوری اسلامی بارها اظهارنظرهایی در باره محو اسرائیل داشته‌اند که بیان آنها در بسیاری موارد با واکنش گسترده و محکومیت جامعه جهانی و نهادهای بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد همراه بوده است.
سران این کشور از جمله چهره‌های سیاسی خبرساز در انکار هولوکاست بوده‌اند. چند اظهارنظر آیت‌الله علی خامنه‌ای علیه هولوکاست در صدر اخبار قرار گرفته است. او سال ۱۳۹۳ گفته بود “معلوم نیست اصل این قضیه واقعیت دارد یا ندارد و اگر واقعیت دارد چه شکلی بوده.”
محمد خاتمی، رییس جمهوری سابق ایران در مصاحبه‌ای پس از پایان دوران ریاست‌جمهوری‌اش، هولوکاست را یک واقعیت خواند
محمود احمدی‌‌نژاد، رییس‌جمهور سابق ایران در دوران ریاست‌جمهوری، هولوکاست را افسانه خواند و در سخنرانی خود در سازمان ملل خواهان تحقیق درباره هولوکاست شد. او گفت “اگر اروپاییان یهودیان را کشته‌اند چرا تاوانش را فلسطینیان پس می‌دهند؟”
در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی، وزارت امور خارجه ایران، هولوکاست را ‘جنایتی فجیع’ و ‘نسل‌کشی’ خواند.
