نیروهای شبه‌نظامی حماس در روز هفتم اکتبر حمله گسترده‌ای را علیه اسرائیل انجام داد که بسیاری آن را با درگیری‌های ۱۹۷۳ مقایسه کردند. در این نوشته به تاریخچه درگیری‌ها بین اسرائیل و فلسطینی‌ها و تلاش‌های انجام شده برای رسیدن به صلح پرداخته خواهد شد.
درگیری اخیر بین اسرائیل و غزه، تازه‌ترین نزاع در هفت دهه اخیر بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها است. رویدادی که توجه قدرت‌های خارجی را به خود جلب کرده و خاورمیانه را بی‌ثبات کرده است.
منشاء تنش بین اسرائیل و فلسطینی‌ها در کجاست؟
«داوید بن گوریون» حکومت نوپای اسرائیل را در تاریخ چهاردهم مه ۱۹۴۸ پایه‌گذاری و آن را پناهگاهی امن برای یهودیانی اعلام کرد که از دست آزار و اذیت گریزان بوده و به دنبال سرزمینی هستند که با نسل‌های پیشین خود پیوندهای عمیق داشته باشد.
فلسطینی‌ها روز تاسیس موجودیتی به نام اسرائیل را به عنوان روز نکبت یا روز فاجعه یاد می‌کنند؛ روزی که به خلع ید آنها از این سرزمین‌ها منجر شد و رویای فلسطینی‌ها برای تشکیل یک کشور را تا کنون ناکام گذاشته است.
متعاقب این موضوع جنگی در گرفت که نزدیک به ۷۰۰ هزار فلسطینی، یعنی نیمی از جمعیت عرب‌هایی که در آن زمان تحت قیمومیت بریتانیا زندگی می‌کردند، مجبور به فرار شدند یا از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و به اردن، لبنان و سوریه و همچنین غزه، کرانه باختری و بیت‌المقدس شرقی رهسپار شدند.
اسرائیل، متحد نزدیک این روزهای ایالات متحده، این ادعا که فلسطینی‌ها را از خانه هایشان بیرون رانده است را نمی‌پذیرد و بیان می‌کند که یک روز پس از اعلامش مبنی بر تشکیل حکومت، توسط پنج کشور عربی مورد حمله قرار گرفته است.
درست است که پیمان‌های آتش‌بسی که در سال ۱۹۴۹ منعقد شد موجب شد تا این جنگ متوقف شود، اما هیچ گاه به یک صلح رسمی ختم نشد.
آن دسته از فلسطینی‌هایی که علیرغم وقوع آن جنگ همچنان در این مناطق باقی ماندند، امروزه جامعه عرب اسرائیل و نزدیک به ۲۰ درصد از جمعیت اسرائیل را تشکیل می‌دهند.
چه جنگ‌های بزرگی از آن زمان تاکنون درگرفته است؟
اسرائیل در سال ۱۹۶۷، یک حمله پیشگیرانه علیه مصر و سوریه انجام داد و «جنگ شش روزه» را آغاز کرد. اسرائیل از آن زمان کرانه باختری، بیت‌المقدس شرقی (که از اردن تصرف کرده) و بلندی‌های جولان سوریه را اشغال کرده است.
پس از آن، مصر و سوریه در سال ۱۹۷۳ به مواضع اسرائیل در امتداد کانال سوئز و بلندی‌های جولان حمله کردند و جنگ یوم کیپور را آغاز کردند. اسرائیل در نهایت موفق شد ارتش هر دو کشور را پس از سه هفته به عقب براند.
در ادامه، اسرائیل در سال ۱۹۸۲ به لبنان حمله کرد و هزاران مبارز فلسطینی تحت رهبری یاسر عرفات پس از ۱۰ هفته تحمل محاصره، در نهایت از طریق دریا تخلیه شدند.
در سال ۲۰۰۶، زمانی که شبه‌نظامیان حزب‌الله دو سرباز اسرائیلی را اسیر کردند، دوباره در لبنان جنگ شد و اسرائیل نیز به تلافی پرداخت.
در سال ۲۰۰۵ اسرائیل از غزه که در سال ۱۹۶۷ از مصر تصرف کرده بود، بیرون آمد. اما غزه در سال‌های ۲۰۰۶، ۲۰۰۸، ۲۰۱۲، ۲۰۱۴ و ۲۰۲۱ شاهد شعله‌ور شدن درگیری‌هایی بود که شامل حملات هوایی اسرائیل و شلیک راکت‌های فلسطینی و گاه تهاجمات فرامرزی بین آنها بود.
علاوه بر این جنگ‌ها، دو انتفاضه یا قیام فلسطینی؛ یکی بین سال‌های ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۳ و دیگری در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ نیز رخ داد. انتفاضه دوم با موجی از بمب‌گذاری‌های انتحاری حماس علیه اسرائیلی‌ها همراه بود.
تا کنون چه تلاش‌هایی برای صلح صورت گرفته است؟
مصر و اسرائیل در سال ۱۹۷۹ معاهده صلحی را امضا کردند که به موجب آن به سی سال خصومت بین این دو پایان داد.
اسحاق رابین، نخست وزیر وقت اسرائیل و یاسر عرفات در سال ۱۹۹۳، توافق اسلو درباره خودمختاری محدود فلسطینی را به ثمر رساندند.
اسرائیل در سال ۱۹۹۴ نیز با اردن پیمان صلح امضا کرد.
اجلاس کمپ دیوید در سال ۲۰۰۰ شاهد ناکامی بیل کلینتون رئیس جمهوری آمریکا، ایهود باراک نخست وزیر اسرائیل و یاسر عرفات در رسیدن به توافق نهایی صلح بود.
دو سال بعد، به موجب طرح کشورهای عربی به اسرائیل پیشنهاد داده شد تا در ازای عادی‌سازی روابط با همه کشورهای عربی، اسرائیل از سرزمین‌هایی که در جنگ ۱۹۶۷ تصرف کرده بود به طور کامل عقب نشینی کند، همچنین یک کشور فلسطینی تشکیل شود و برای پناهندگان فلسطینی نیز «راه حلی عادلانه‌ای» در نظر گرفته شود.
این تلاش‌های صلح از سال ۲۰۱۴، یعنی زمانی که مذاکرات بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها در واشنگتن شکست خورد، متوقف شده است.
فلسطینی‌ها بعدها تعامل با دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده را بایکوت کردند. علت آن هم این بود که دولت ترامپ راه‌حل موسوم به «دو کشوری» – فرمول صلحی تشکیل یک کشور فلسطینی در سرزمینی که اسرائیل در سال ۱۹۶۷ تصرف کرده بود – را مورد تأیید قرار نداد.
تلاش‌های صلح اکنون به کجا رسیده است؟
دولت جو بایدن، رئیس جمهور کنونی ایالات متحده بر تلاش برای رسیدن به یک «معامله بزرگ» در خاورمیانه متمرکز است که شامل عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی است.
جنگ اخیر از نظر دیپلماتیک برای ریاض و سایر کشورهای عربی، از جمله برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس که با اسرائیل قرارداد صلح امضا کرده‌اند، ناخوشایند آمده است.
مسائل اصلی اسرائیل و فلسطینی‌ها کدامند؟
هم اکنون مسائلی همچون «راه حل دو کشوری»، مساله شهرک‌سازی‌های اسرائیل، وضعیت بیت‌المقدس و مساله بازگشت پناهجویان در زمره اصلی‌ترین موضوعات مورد مناقشه بین طرفین هستند.
راه حل دو کشوری
در مورد «راه حل دو کشوری» یا همان استقرار توامان دو کشور جداگانه اسرائیل و فلسطین که به معنی به رسمییت شناختن کشور فلسطین برای فلسطینیان کرانه باختری و نوار غزه خواهد بود، باید گفت که حماس این راه حل را به کلی مردود می‌داند و عزم نابودی اسرائیل را دارد.
اسرائیل نیز گفته است که در صورت تحقق کشوری به نام فلسطین، باید از آن نظامی‌زدایی کرد تا امکان تهدید اسرائیل را نداشته باشد.
شهرکسازیها
اکثر کشورهای جهان، ساخت شهرک‌های یهودی در سرزمین‌هایی که اسرائیل در سال ۱۹۶۷ اشغال کرده است را غیرقانونی می‌دانند. اما اسرائیل با این موضوع مخالف است و از پیوندهای تاریخی و دینی خود با این بخش‌ها صحبت به میان می‌آورد.
تداوم گسترش این شهرکسازیها به یکی از بحث برانگیزترین موضوعات بین اسرائیل و فلسطینی‌ها و همچنین جامعه بین‌المللی مبدل گشته است.
وضعیت بیت‌المقدس
مساله اختلافی دیگر موضوع بیت‌المقدس است. فلسطینی‌ها خواهان این هستند که بیت‌المقدس شرقی، که شامل اماکن مقدس مسلمانان، یهودیان و مسیحیان است، پایتخت کشور آنها باشد. با این حال، اسرائیل می‌گوید که بیت‌المقدس (اورشلیم) باید پایتخت «جدایی‌ناپذیر و ابدی» آن باقی بماند.
ادعای اسرائیل در مورد بخش شرقی بیت‌المقدس در سطح بین‌الملل به رسمیت شناخته نشده است. هر چند دونالد ترامپ در دوران ریاست جمهوری خود بیت‌المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و در سال ۲۰۱۸ سفارت آمریکا را به آنجا منتقل کرد.
در آن زمان، دولت آمریکا وسعت صلاحیت اسرائیل بر اداره این شهر مورد مناقشه را تعیین نکرد.
مساله بازگشت پناهجویان
امروزه نزدیک به پنج میلیون و ۶۰۰ هزار پناهنده فلسطینی در اردن، لبنان، سوریه، کرانه باختری اشغالی توسط اسرائیل و غزه زندگی می‌کنند. این افراد که عمدتا نوادگان کسانی هستند که در سال ۱۹۴۸ مجبور به فرار و ترک خانه‌هایشان شدند.
بنا بر اعلام وزارت خارجه فلسطینی‌ها، حدود نیمی از پناهجویان ثبت شده بدون تابعیت هستند و بسیاری از آنها در اردوگاه‌های پر ازدحام زندگی می‌کنند.
فلسطینی‌ها مدت‌هاست که خواستار اجازه بازگشت آوارگان و میلیون‌ها نفر از فرزندانشان شده‌اند. اسرائیل می گوید هرگونه اسکان آوارگان فلسطینی باید در خارج از مرزهای این کشور انجام شود.
