این هفته بی‌بی‌سی حقوق ستاره‌هایش را به درخواست دولت بریتانیا در گزارش سالانه‌اش اعلام کرد؛ هرچند هنوز مشخص نیست تلویزیون‌های خصوصی چقدر به ستاره‌هایشان پول می‌دهند. در نروژ اما مخفی‌کاری در حقوق وجود ندارد و هرکسی می‌تواند میزان حقوق دیگری را پیدا کند و معمولا هم مشکلی به وجود نمی‌آید.
در گذشته حقوق نروژی‌ها در یک کتاب چاپ می‌شد؛ فهرستی از درآمد، دارایی و مالیاتی که هر فرد پرداخته را می‌شد در قفسه کتابخانه عمومی پیدا کرد. این روزها اطلاعات به صورت آنلاین قابل دسترسی است و با کمی جستجو روی صفحه کامپیوتر شما ظاهر می‌شود.
اوضاع از سال ۲۰۰۱ تغییر کرد و تاثیری آنی داشت. تام استاوی، دبیر اقتصادی روزنامه “وی جی” می‌گوید: “تبدیل شد به سرگرمی خیلی‌ها. در یک مرحله به شما گفته می‌شد که دوست فیسبوکی شما چقدر درآمد دارد؛ فقط کافی بود وارد فیسبوک شوید. وضعیت مسخره‌ای درست شده بود.”
به گفته استاوی شفافیت مهم است و بخشی از اهمیت آن هم به این دلیل است که نروژی‌ها مالیات زیادی می‌دهند؛ برای مثال در حالی که به طور متوسط مالیات یک بریتانیایی ۳۳/۳ درصد و مالیات یک فرد مقیم اتحادیه اروپا فقط ۳۰/۱ درصد درآمدش است، یک نروژی به طور متوسط ۴۰/۲ درصد درآمدش را مالیات می‌دهد.
استاوی می‌گوید: “وقتی شما این قدر زیاد می‌پردازید باید بدانید که بقیه هم همین کار را می‌کنند و همچنین باید بدانید که مالیات شما در جای درستی مصرف می‌شود. ما باید به سیستم مالیات و سیستم خدمات اجتماعی خودمان اعتماد داشته باشیم.”
فایده‌های این کار خیلی بیشتر از ضررهای احتمالی ناشی از حسادت دیگران به درآمد شما است.
در واقع در بیشتر محیط‌های کاری مردم بدون این که بخواهند به زندگی همکارشان سرک بکشند تا حد زیادی میدانند که او چقدر حقوق می‌گیرد. دستمزد بخش‌های مختلف معمولا برحسب توافق مشترک تعیین می‌شود و فاصله بین حقوق‌ها هم چندان زیاد نیست.
تفاوت حقوق زن و مرد نیز در نروژ کم است. به گزارش مجمع جهانی اقتصاد نروژ از نظر برابری حقوق زن و مرد در کارهای مشابه در میان ۱۴۴ کشور در رتبه پنجم قرار دارد (ایران در رتبه ۱۳۹ این جدول است).
بنابراین اطلاعاتی که از فیسبوک به دست می‌آید نباید چندان هم موجب تعجب شود. اما کار خاصی که تام استاوی و دیگر همکاران دولتی‌اش انجام دادند این بود که مردم را وادار کنند تا قبل از فضولی در مورد حقوق دوست، همسایه و همکارشان، بیشتر فکر کنند.
نروژی‌ها حالا برای دانستن حقوق یک فرد باید اول شماره شناسایی ملی خود را وارد سایت کنند تا بتوانند به اطلاعات مربوط به مالیات یک نفر دسترسی پیدا کنند و در سه سال اخیر هم نمی‌توان این کار را به صورت ناشناس انجام داد.
هانس کریستین هولته، رئیس اداره مالیات نروژ می‌گوید: “از سال ۲۰۱۴ این امکان فراهم شده تا کسی که در مورد اطلاعات شما جستجو کرده را پیدا کنید. پس از این تعداد جستجو‌ها به میزان قابل توجهی افت کرد و در حدود یک دهم شد.”
جمعیت نروژ ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر است که حدود ۳ میلیون نفر از آن‌ها مالیات می‌دهند. مسئولان مالیاتی در سال قبل از برقراری محدودیت ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار مورد جستجو را ثبت کردند، در حالی که الان میزان آن حدود ۲ میلیون مورد جستجو در سال است.
طبق تحقیقی که به تازگی انجام شد ۹۲ درصد مردم گفتند که به زندگی مالی دوستان، خانواده و آشنایان سرک نکشیده‌اند. نلی بیورگ، زنی که من در یکی از خیابان‌های اسلو ملاقات کردم، گفت: “قبلا جستجو می‌کردم اما حالا اگر این کار را بکنید معلوم می‌شود و من هم دیگر چنین کاری نمی‌کنم. راجع به بعضی همسایه‌ها کنجکاو بودم، همین طور در مورد اشخاص معروف و خانواده سلطنتی. فهمیدن این که پولدارها تقلب می‌کنند خوب است اما شما همیشه نمی‌توانید مچ آن‌ها را بگیرید چون به شیوه‌های مختلف درآمدشان را کم نشان می‌دهند.”
فهرست مالیاتی فقط درآمد خالص را به مردم می‌گوید نه میزان دارایی و مالیات پرداختی. برای مثال فردی که املاک وسیعی دارد احتمالا خیلی ثروتمند‌تر از چیزی است که شما می‌توانید در فهرست پیدا کنید، برای این که ارزش ملک در اسناد مالیاتی بسیار کمتر از ارزش واقعی آن‌ها در بازار، نشان داده می‌شود.
هگه گلاد، معلمی در جنوب اسلو زمانی را به یاد می‌آورد که مردم در دوران جوانی برای خواندن کتاب “قطور” درآمد و مالیات که سالی یکبار چاپ می‌شد، صف می‌کشیدند: “پدر من هم یکی از مشتاقان آن کتاب بود. وقتی به خانه می‌آمد حال خوشی نداشت زیرا اسم همسایه ثروتمند ما را به عنوان آدمی با درآمد کم، بدون ملک و از همه بالاتر با مالیات کمی که داده بود در فهرست می‌دید.”
او پس از این که قرار شد وضعیت مالی همه در نروژ شفاف باشد، تبعات منفی این تصمیم را در مدرسه‌اش دید: “یادم هست یکبار که به مدرسه رفتم گروهی از پسران را دیدم که می‌خواستند با آب و تاب از پول فراوانی که پدر یکی از همکلاسی‌ها درمی‌آورد با من حرف بزنند. متوجه شدم که تعدادی از پسرها که جزو گروه این‌ها بودند، کمتر حرف می‌زنند و دیگر تمایلی به معاشرت با آن‌ها ندارند. حال و هوای جالبی نبود.”
همچنین داستان‌های دیگری هم وجود داشت در مورد بچه‌هایی که به دلیل درآمد پایین پدرانشان با تمسخر همشاگردی‌ها روبرو شده بودند.
با این حال هانس کریستین هولته می‌گوید که دولت حالا توانسته توازن را برقرار کند. در واقع اجازه نیافتن برای جستجوی ناشناس در مورد دارایی مردم موجب شده تا تبهکاران علاقه‌ای به هدف قرار دادن ثروتمندان نداشته باشند.
هرچند محدودیت‌هایی که از سه سال پیش به وجود آمده هم نتوانسته مانع افشاگری در مورد کسانی که مظنون به تقلب هستند، شود.
آقای هولته می‌گوید: “ما افرادی را که با جستجوهایشان به ما کمک می‌کند تا فرارهای مالیاتی را کشف کنیم، دوست داریم و میزان اطلاعاتی که از این راه به دست می‌آوریم کم نشده. شاید فضولی در زندگی مردم کم و بیش از بین رفته باشد اما شما هنوز به شکل قانونی می‌توانید جستجو کنید و گاهی هم نتایج خوبی از آن به دست می‌آید.”
گزارشی از لارس بیوانگر – بی‌بی‌سی، اسلو
