ایالات متحده آمریکا پیش از تصمیم اخیر خود صدها شخص و نهاد اقتصادی مرتبط با سپاه پاسداران ایران را در لیست سیاه خود قرار داده بود. با این وجود دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری این کشور ظاهرا معتقد است که تحریم‌های بین‌المللی علیه بخش برون‌مرزی این نهاد نظامی و کل سپاه پاسدران انقلاب اسلامی می‌تواند برای اعمال “حداکثر فشار بر حکومت ایران” موثر باشد.
با توجه به حقوق بین‌الملل، تحریم بخشی از نیروهای نظامی یک کشور مستقل تا کنون سابقه نداشته است. مایک پومپئو وزیر خارجه آمریکا می‌گوید هدف از این اقدام، قطع شریان‌های مالی سپاه پاسداران است.
حال بانک‌ها و شرکت‌های تجاری سراسر جهان باید مطمئن شوند که روابط آنها با ایران به هیچ‌وجه به سپاه پاسداران وابسته نیست.
تأثیر بر سازوکار مالی ویژه اتحادیه اروپا برای تجارت با ایران
اتحادیه اروپا تا کنون واکنشی رسمی به این اقدام دولت آمریکا نشان نداده است. برایان هوک، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران در گفتگو با دویچه‌وله تأکید کرده بود: «اگر شرکت های اروپایی با ایران کار کنند، احتمال اینکه طرف آنها شرکتی وابسته به سپاه پاسداران باشد بسیار زیاد است.»
او خواستار قطع همکاری این شرکت‌ها با ایران بود و گفته بود که این همکاری “در نهایت تأمین مالی تروریسم” است.
این درخواست در حالی است که همکاری تجاری اتحادیه اروپا و ایران پس از خروج آمریکا از توافق اتمی به شدت کاهش یافته است. شرکت‌های اروپایی که نگران از دست‌دادن بازار آمریکا هستند سرمایه‌گذاری‌های برنامه‌ریزی در ایران را کنار گذاشته‌اند.
آناهیتا تامس که به شرکت‌های خارجی مشتاق سرمایهگذاری در ایران مشاوره حقوقی می‌دهد، به دویچه‌وله می‌گوید: «به نظر من تروریستی خواندن سپاه اقدامی سیاسی است و نشانه بدتر شدن اوضاع از نظر قانونی نیست.»
او تصریح می‌کند که داشتن رابطه تجاری با سپاه پاسداران، مستقیم یا غیر مستقیم قبل از تصمیم دونالد ترامپ هم دشوار بود چون سپاه در “لیست سیاه” ایالات متحده آمریکا قرار داشت. تامس با اشاره به اینکه شرکت‌های آلمانی از مدت‌ها پیش از بازار ایران فاصله گرفته‌اند، می‌گوید: «تصمیم اخیر دولت آمریکا تأثیری مثبت یا منفی بر این وضعیت نخواهد داشت.»
با این حال تصمیم واشنگتن برای تروریستی خواندن سپاه، شرکت‌هایی را که به “سازوکار مالی ویژه اتحادیه اروپا” دل‌بسته بودند هم نومید کرده است. هدف اتحادیه اروپا از را‌ه‌اندازی این سازوکار حفظ روابط تجاری خود با ایران علی‌رغم تحریم‌های ایالات متحده آمریکاست.
حال شرکت‌هایی اروپایی مردد هستند. آناهیتا تامس می‌گوید سازوکار اروپا ممکن است مشکل پرداخت پول میان دو طرف را برطرف کند اما پیامدهای ناخواسته آن دردسر ساز است مثلأ وقتی سرمایهگذاری یک شرکت اروپایی در ایران رسانه‌ای می‌شود، دیگر نمی‌توان آن شرکت را برابر تحریم‌های آمریکا محافظت کرد.
با “سازوکار مالی ویژه اتحادیه اروپا” تنها امکان ارتباط با شرکت‌هایی مقدور است که آمریکا با آنها مشکلی ندارد و تعداد آنها بسیار اندک است.
چه کسانی سود می‌برند؟
هرچند که تصمیم اخیر دولت آمریکا از نظر قانونی تغییری ایجاد نکرده، اما امکان همکاری تجاری با ایران را سخت‌تر کرده است.
مهرداد عمادی کارشناس اقتصادی معتقد است عواقب تصمیم دولت آمریکا برای مردم ایران و برای سپاه پاسداران متفاوت از یکدیگر است. عمادی به دویچه‌وله می‌گوید: «تصمیم ترامپ فعالیت‌های اقتصادی مخرب سپاه را افزایش می‌دهد و نفوذ ملی و بین‌المللی این نهاد را بیشتر می‌کند.»
روزنامه اقتصادی فایننشال تایمز نیز با انتشار گزارش مفصلی در مورد اقتصاد ایران نوشته است که سپاه پاسداران در سایه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران یک امپراطوری اقتصادی بنا کرده است و با قاچاق کالا و کنترل بازار سیاه همواره از تحریم‌ها سود برده است.
فایننشایل تایمز تأکید کرده که “پایه‌های این امپراطوری بر آشفتگی اقتصاد ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی استوار شده و سپاه از این وضعیت سوءاستفاده می‌کند”.
برخلاف اروپا کشورهایی مانند چین، هند، ترکیه و امارات متحده عربی که همچنان با شرکت‌های صوری وابسته به سپاه همکاری می‌کنند در وضعیت بهتری قرار دارند. عمادی می‌گوید: «شرکت‌های خارجی نرخ کالاهای صادراتی به ایران را افزایش می‌دهند و برای خرید نفت و گاز از ایران تخفیف‌های بیشتری خواهند گرفت.»
او یادآوری می‌کند دوره تحریم‌های همه‌گیر بین‌المللی علیه ایران در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ میلادی، دوره شکوفایی اقتصادی ترکیه و امارات بود.
عمادی معتقد است که بازهم شرکت‌هایی در ترکیه و امارات صادرات محصولات اروپایی به ایران را با افزایش قیمتی تا حدود ۳۵ درصد در دست می‌گیرند که نتیجه آن برای مردم عادی ایران افزایش قیمت‌ها و بدتر شدن وضعیت اقتصادی آنهاست.
عراق قربانی افزایش تنش میان آمریکا و ایران
مهرداد عمادی می‌گوید عراق، همسایه غربی ایران از این وضعیت متضرر خواهد شد. ایران دومین سرمایه‌گذار بزرگ در استان‌های شمالی و جنوبی این کشور است.
بدون دخالت مستقیم سپاه پاسداران و بدون حمایت سپاه از گروه‌های شبه‌نظامی محلی، دولت مرکزی عراق نمی‌‌توانست با شبه‌نظامیان تروریستی داعش مقابله کند و از پس پروژه‌های بزرگ بازسازی این کشور هم برنمی‌آمد.
عمادی به دویچه‌وله می‌گوید: «تصمیم آمریکا برای اینکه سپاه پاسداران را رسمأ یک سازمان تروریستی بخواند، وضعیت اقتصادی عراق را ناامن می‌کند. سرمایهگذاری در عراق برای ایران دشوار می‌شود و تنش‌های منطقه‌ای افزایش پیدا می‌کند.»
نخست‌وزیر عراق عادل المهدی نیز نگران پیامدهای منفی تصمیم آمریکا برای عراق و منطقه است. او گفته بود که تلاش می‌کند با رئیس‌جمهور آمریکا در این زمینه مذاکره کند.
جیسون بلازاکیس، یکی از مقامات سابق وزارت خارجه آمریکا که با سیاست آمریکا در زمینه “سازمان‌های تروریستی خارجی” آشناست، اقدام ترامپ را یک تهدید بالقوه برای امنیت نیروهای آمریکایی مستقر در عراق می‌بیند. او به خبرگزاری رویترز گفته است که حال این خطر وجود دارد که قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس از شبه‌نظامیان شیعه عراق بخواهد نیروهای آمریکایی را در شمار اهداف خود قرار دهند.
