خبر مرگ ابوبکر البغدادی، رهبر ۴۸ ساله گروه وحشت‌آفرین داعش که ۵ سال بر مناطقی از عراق و سوریه خلافت کرد، بالاخره در سومین بار انتشارش به حقیقت پیوست.
کاخ سفید اعلام کرد، خلیفه خود خوانده مسلمانان که به جنگی خونین در عراق و سوریه دامن زد و سایه ترور و انتقام را تا اقصی نقاط غرب و شرق گسترش داد، در نتیجه حمله نیروهای ویژه در شمال غرب سوریه کشته شده است.
نتیجه آزمایش دی‌ان‌ای بر روی بقایای باقیمانده از جسد آقای البغدادی این خبر را تائید کرده، خبری که طی دو سال گذشته دو بار دیگر از سوی نیروهای روسی و آمریکایی اعلام شده بود ولی هر بار با خودنمایی‌های او نقض شد.
خبر مرگ او به عنوان اول رسانه‌های خبری جهان بدل شد و سران دولت‌های درگیر در جنگ با شورشیان داعش برای شنیدن تائید قطعی آن لحظه شماری کردند، تا این که دونالد ترامپ به طور رسمی اعلام کرد، «رهبر شماره ۱ تروریست‌های جهان» کشته شد.
اما خبر مرگ رهبر داعش چرا تا این حد اهمیت پیدا کرد و این که آیا آن گونه که آمریکا مدعی بود، خبر محل اختفای او ۲۵ میلیون دلار می‌ارزید؟
ابوبکر بغدادی که بود؟
ابراهيم عواد ابراهيم البدری معروف به ابوبکر البغدادی در تابستان ۱۹۷۱ در شهر سامراء عراق به دنیا آمد. او که با نام‌هایی همچون دکتر ابراهیم و ابودعاء نیز شناخته می‌شد در یک خانواده سنی مذهب که خود را از تبار پیامبر اسلام می دانستند، رشد و نمو کرد.
آقای البغدادی از نوجوانی عاشق تلاوت قرآن و مقید به رعایت دقیق احکام فقهی دین اسلام بود. چنان که خانواده‌اش او را «مومن» لقب داده بودند و خطاهای شرعی خود را با گوشزدهای ابوبکر تصحیح می‌کردند.
او با حمایت خانواده نه چندان متمول خود وارد دانشگاه بغداد شد و در سال ۱۹۹۶ مدرک کارشناسی مطالعات اسلامی را اخذ کرد و سپس در سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۷ موفق به کسب مدارک کارشناسی ارشد و دکترا در رشته مطالعات قرآن از دانشگاه صدام شد.
آقای البغدادی تا سال ۲۰۰۴ به همراه دو همسر و ۶ فرزندش در محله توبچی واقع در غرب بغداد ساکن بود و در مسجد محله به کودکان قرآن می‌آموخت. در عین حال ابوبکر به عضویت تیم فوتبال مسجد محله درآمد و به سرعت به ستاره این تیم بدل شد.
او به ترغیب عمویش به عضویت گروه اخوان المسلمین درآمده بود ولی به سرعت به گروه‌های تندروی اسلامی و شاخه سلفی‌های فعال در عراق گرایش پیدا کرد.
ظهور یک شورشی
چند ماه پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، آقای بغدادی به تاسیس یک گروه شورشی به نام «جیش اهل السنه و الجماع» اقدام کرد. اقدامی که موجب بازداشت او در فوریه ۲۰۰۴ توسط نیروهای آمریکایی مستقر در فلوجه عراق شد. آقای بغدادی ۱۰ ماه در کمپ بوکو زندانی شد و در همین مدت کوتاه خود را به عنوان خطیب نماز جمعه و امام جماعت زندانیان مسلمان مطرح کرد و هدایت دینی آنها را برعهده گرفت.
آقای البغدادی با استفاده از نفوذ مذهبی خود در میان زندانیان، تلاش کرد تا اتحادی میان جنگجویان وفادار به صدام حسین و تندروهای اسلامی برقرار کند، اقدامی که او پس از آزادی از زندان نیز دنبال کرد.
او سپس با سخنگوی القاعده در عراق که توسط یک تبعه اردن به نام ابومصعب الزرقاوی اداره می‌شد، تماس گرفت. سخنگوی القاعده عراق چنان تحت تأثیر تحصیلات دینی آقای البغدادی قرار گرفت که او را نامزد اصلی ماموریت تبلیغی القاعده در سوریه کرد.
یک سال بعد و در ژوئن سال ۲۰۰۶، آقای زرقاوی در حمله هوایی ارتش آمریکا کشته شد و ابوایوب المصری که اصالتی مصری داشت، جانشین او شد. آقای المصری یک ماه بعد با انحلال القاعده عراق، خلافت اسلامی عراق را با تاکید بر ادامه تبعیت از آرمان‌های القاعده، تأسیس کرد.
ارتقاء به رده فرماندهی
آقای البغدادی به دلیل شان بالای مذهبی از یک سو و توان بالای بسیج همزمان اسلام‌گرایان افراطی و جنگجویان وفادار به صدام حسین به سرعت به رده فرماندهی رسید و همزمان به عضویت کمیته شریعت خلافت اسلامی درآمد و به مشاور ابو عمر البغدادی، خلیفه عراق بدل شد.
البغدادی سپس به عضویت در کمیته هماهنگی خلافت اسلامی عراق منصوب شد و هماهنگی فرماندهان این گروه را در عراق برعهده گرفت.
پس از کشته شدن بنیانگذار خلافت اسلامی عراق در آوریل سال ۲۰۱۰، شورای مرکزی خلافت اسلامی عراق، ابوبکر البغدادی را عنوان به خلیفه برگزید.
او بلافاصله بخش‌هایی از سازمان نظامی خلافت اسلامی را که توسط نیروهای ایالات متحده تخریب شده بود، بازسازی کرد و پس از شروع ناآرامی‌های سوریه در سال ۲۰۱۱ دستور تاسیس شعبه سوری خلافت اسلامی را صادر کرد.
بدین ترتیب جبهه النصره در قالب سرمایه‌گذاری البغدادی در اعتراض‌های مردمی علیه حکومت بشار اسد شکل گرفت.
ظهور داعش
البغدادی به زودی با ابومحمد الجولانی، فرمانده جبهه النصره که قصد داشت با شورشیان سنی سوریه در نبرد با رئیس جمهور سوریه ائتلاف کند، دچار اختلاف عقیده شد.
او معتقد بود که گروه خلافت اسلامی باید پیش از سرنگونی بشار اسد، حکومت مستقل خود را از طریق فتوحات جنگی شکل دهد. بر همین اساس، آقای البغدادی در بهار سال ۲۰۱۳ ضمن اعلام «خلافت اسلامی عراق و شام»(داعش) از ادغام جبهه النصره به داعش خبر داد.
زمانی که ایمن الظواهری، رهبر وقت القاعده از بغدادی خواست تا استقلال جبهه النصره را به آن برگرداند، او با امتناع از این دستور زمینه اخراج گروه داعش از القاعده را فوریه سال ۲۰۱۴ فراهم کرد.
داعش سپس با گسترش جبهه جنگ در سوریه، پیش‌روی در شرق این کشور را آغاز کرد و دستور تصرف مناطق بیشتری در غرب عراق نیز توسط آقای البغدادی صادر شد.
بدل شدن به خلیفه مسلمانان
پس از آن که در ژوئن سال ۲۰۱۴ داعش موفق شد، موصل دومین شهر بزرگ عراق را تصرف کند، آقای البغدادی با حضور در مسجد این شهر خود را خلیفه مسلمانان خواند. او مدعی شد که قلمرو خلافت اسلامی خود را از شرق تا خراسان در ایران و از غرب تا مغرب در آفریقا خواهد گسترد.
کمیته شریعت داعش به دستور البغدادی وضع قوانین واپس‌گرای اسلامی را برای اجرا در قلمرو خلافت اسلامی آغاز کرد. از جمله این که ازدواج دختران حتی آنهایی که زیر سن قانونی هستند، بدون هر پیش شرطی با اعضاء گروه داعش آزاد شد. اجرای این قانون سرآغاز دوره بردگی جنسی زنان مناطق تحت تصرف داعش شد.
در حکمی کلی‌تر نیروهای داعش در انتخاب روش بردگی و اعدام در مقابل مخالفان خود اعم از شیعه و سنی تا مسیحی و ایزدی مختار شدند و گرویدن به اسلام داعشی برای تمام افرادی که در قلمرو خلافت اسلامی زندگی می‌کردند، اجباری شد.
بدین ترتیب کشتار وسیع مردم به روش‌های هراس‌انگیزی همچون قطع سر و سایر اعضاء بدن در عراق و سوریه رایج شد.
داعش پس از فتح موصل و دستیابی به منابع نفتی از پشتوانه مالی خوبی برخوردار شد. همچنین شورشیان داعش با فتوحات پیاپی خود در عراق و سوریه تجهیزات نظامی و منابع مالی این دولت‌ها را در بانک‌ها غارت کردند.
با تصرف پالمیرا در شمال سوریه در ماه مه سال ۲۰۱۵ اقدام‌های داعش در تخریب آثار باستانی که پیشتر و از تخریب تندیس‌های تاریخی موزه نینوای موصل آغاز شده بود، بعدی جهانی پیدا کرد.
با این وجود داعش به سرعت به یک قاچاقچی نفت و آثار باستانی و خریدار پنهانی سلاح تبدیل شد. بدین ترتیب برخی شبهه‌ها در مورد حمایت مالی تعدادی از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از ابوبکر البغدادی از میان رفت.
فتوحات پی در پی
نوار پیروزی داعش در آغاز تند بود و به سرعت بخش‌های بزرگی از شمال عراق و شرق سوریه و بخش‌های کوچکی در لیبی، نیجریه و افغانستان به تصرف داعش درآمد و خلافت آقای البغدادی جمعیتی در حدود ۱۲ میلیون نفر را در بر می‌گرفت.
داعش مدعی بود که ۴۰ هزار جنگجو در اختیار دارد ولی برآوردهای دیگر رقم واقعی را نصف آن اعلام کردند. جنگجویانی که گفته می شود از ۸۷ ملیت مختلف گرد هم آمدند.
تهاجم داعش در ژوئن سال ۲۰۱۴، بغداد را با خطر سقوط مواجه کرد. به طوری آمریکا ناچاربه حمایت از ارتش عراق شد و ایران نیز عمق ۴۰ کیلومتری خاک عراق را خط قرمز ایران برای مقابله مستقیم نظامی با این گروه اعلام کرد و با ساماندهی گروه‌های شبه نظامی شیعه به مقابله با داعش در عراق پرداخت.
دو ماه بعد، داعش به اقلیم کردستان عراق حمله کرد. اقدامی که موجب شد حملت هوایی ارتش آمریکا علیه این گروه آغاز شود. به فاصله کوتاهی چهارده کشور جهان به این کارزار هوایی محلق شدند.
در واکنش به این اقدام، داعش رفتار خشونت‌بار و بیرحمانه خود را برای ایجاد ارعاب افزایش داد. شوک آورترین مورد از این رفتارها افزون بر انتشار تصاویر بریدن سر تعدادی از اسراء و خبرنگاران غربی، سوزاندن زنده زنده خلبان اردنی به نام معاذ کساسبه بود.
پس از محاصره شهر کردنشین کوبانی در نزدیکی مرز با ترکیه، حملات هوایی آمریکا علیه داعش به خاک سوریه گسترش یافت.
با تضعیف نسبی قوای نظامی داعش، عملیات این گروه به خارج از مرزهای سوریه و عراق کشانده شد. انجام عملیات پی در پی همچون سرنگون کردن هواپیمای مسافربری روسیه بر فراز صحرای سینا، وقوع حملات شبانه در پاریس و حمله به کلوب شبانه‌ای در فلوریدای آمریکا بسیاری از کشورهای جهان را به مقابله با داعش برانگیخت.
آغاز افول داعش
ایران و روسیه که برای حمایت از حکومت بشار اسد وارد جنگ سوریه شده بودند، جبهه‌ای علیه داعش گشودند و فرانسه و آمریکا نیز حملات هوایی علیه داعش را تشدید کردند.
در سپتامبر ۲۰۱۷ شهر حویجه در غرب کرکوک از تصرف داعش آزاد شد و از آن پس رفته رفته حضور آنها در عراق کمرنگ شد. در سپتامبر ۲۰۱۷ شهر حویجه در غرب کرکوک از تصرف داعش آزاد شد و از آن پس رفته رفته حضور آنها در عراق کمرنگ شد. اوایل دسامبر ۲۰۱۷ و پس از رانده شدن داعش از شهر راوه، در نزدیکی مرز با سوریه، آخرین قلمرو داعش در خاک عراق آزاد شد.
با رانده شدن داعش از رقه، مرکز خلافتش، در اکتبر ۲۰۱۷ این گروه بیشتر مناطق مهم تحت کنترل خود را در عراق و سوریه از دست داد. از این پس مبارزه با داعش در خاک سوریه متمرکز شد. ارتش آمریکا به همراهی ارتش دموکراتیک سوریه که اتحادی از شبه نظامیان کرد بود، از یک سو و ائتلاف ارتش سوریه، روسیه و سپاه قدس ایران از سوی دیگر پس از نزدیک به ۲ سال آخرین بازمانده‌های داعش را در استان ادلب محاصره کردند.
ابتدا در ۱۶ ژوئن ۲۰۱۷ ارتش روسیه مدعی شد که در جریان حملاتش ابوبکر البغدادی، رهبر داعش را کشته است. سپس آمریکا ادعایی مشابه را مطرح کرد ولی رهبر داعش با انتشار ویدئویی در آوریل سال ۲۰۱۹ این اخبار را نقض کرد.
اما ۶ ماه بعد و در پی حمله ۲۶ اکتبر ۲۰۱۹ نیروهای آمریکایی در شمال غرب سوریه، مرگ ابوبکر البغدادی بنا بر نتایج آزمایش دی‌ان‌ای صورت گرفته بر بقایای جسد او، تائید شد.
بدین ترتیب رهبر بزرگ‌ترین گروه تروریستی معاصر که شخصیتش جمع اضدادی از یک رهبر بی‌رحم، عالم دینی تحصیل‌کرده و عضو خانواده اصیل مذهبی بود به پایان عمر خود رسید ولی آیا میراث فکری داعشی او نیز با یورش‌های نظامی در خاورمیانه به خاتمه می‌رسد؟
